Ekologiczne aspekty

Ekologiczne aspekty metodystycznej refleksji pedagogiczno-religijnej.

Uwagi wstępne

Ekscelencje, Magnificencje, Przewielebni Szanowni Państwo!

Jedni żyją ideą ekologii, inni z ekologii jako obszaru zarobkowania. Nie jestem zawodowym ekologiem, ani ekonomistą, ani pedagogiem. Jestem teologiem i z tej perspektywy  postrzegam wyżej wspomniane obszary. Wiele z tego co poruszam, pojawi się zapewne w wystąpieniach innych prelegentów, za które już teraz bardzo dziękuję. Ważnym jest, abyśmy w temacie ekologicznym myśleli, mówili i działali podobnie chociaż z inspiracji innych konfesji.  Ponadkonfesyjne współdziałanie w kwestiach ekopedagogiki pogłębia wspólne, ekumeniczne świadectwo w tym zakresie.

Kwestie ekologiczne i związana z nimi stosowna edukacja oraz pedagogika religii to stosunkowo młode dyscypliny nauki. Ta ostatnia, według Wernera Simona zajmuje się: „teorią i praktyką pedagogicznego, katechetycznego i dydaktycznego towarzyszenia religijnemu procesowi nauczania w szkole, rodzinie, wspólnocie i grupach Kościoła, religii i społeczeństwa”[1] znajduje pełną akceptację w metodystycznych kręgach chrześcijaństwa.

Wszyscy światli zajmują się ekologią. Kościoły też nie powinny pozostawać w tym zakresie w tyle, gdyż posiadają mandat, możliwości i narzędzia do bycia strażnikami, zarządcami, stewardami Bożego stworzenia. Nie jest to zadanie proste, gdyż coraz mniej ludzi słucha Kościoła i „kościelnych mądrości” w sprawach nieduchowych. Ale ekologia jest sprawą duchową! Kiedy umiera środowisko to i ludzkość jest zagrożena.

Nie trudno zauważyć, że zagadnienia ekologiczne, są wielowątkowe i wielowarstwowe i dość „rozciągliwe”. Samo pojęcie Ekologia, – wywodzi się od dwu greckich słów: οἶκος (oíkos) ‘dom’ i  λόγος (logos) ‘słowo, nauka’. Można je więc interpretować jako “nauka o domu”, o “miejscu, w którym żyjemy”.

Tak, nasza planeta jest domem człowieka, ale także matecznikiem miriad innych żywych istot. Jest domem danym nam do czasowego zamieszkania i sensownego zagospodarowania. Nie mamy tu miejsca stałego ani też mandatu do destabilizowania ekosystemu planety, której częścią przecież jesteśmy. Jesteśmy zbudowani z pierwiastków planety, którą zamieszkujemy I z której wyrastamy.

Kwestie szerokopojętej ekologii winny stać się wspólnym, ekumenicznym zadaniem, gdyż zagrożony jest „cały zamieszkały świat” czyli cała Oikomene. Między Ekologią a Ekumenią istnieje intrygująca i inspirująca zbieżność. Jeden i drugi zakres musi uczyć się żyć w rzeczywistości „pojednanej różnorodności”. Jesteśmy zdani na siebie, na innych, na całe stworzenie.

W ostatnich dziesięcioleciach wyraźnie widać, że największym szkodnikiem na naszej planecie jest homo sapience i to jego zachowanie powinno podlegać szczególnemu zainteresowaniu przez ekologów i teologów różnych wyznań i religii. Pedagogika ekologii z wolna przebija się do świadomości duchownych i świeckich oraz do instutucji edukacyjnych, prowadzonych przez Kościoły. To dobrze! Ekologia wymaga ekumenicznej perspektywy i współdziałania, tak w zakresie duchowym (np. modlitwa, katecheza, post, rozumiany jako „wartościowa wstrzemięźliwość” i praktycznym (np. wspólne akcje proekologiczne).

Metodyści od samego początku swej aktywności (XVIII wiek) starali się ratować człowieka zniewolonego w jego tarapatach wewnętrznych i zewnętrznych. Czynili to w urozmaicony sposób, ale zawsze z dużym akcentem na edukację i wychowanie.

Znamiennym jest to, że pierwszą budowlą, jaką postawili bogobojni metodyści nie był kościół/kaplica lecz szkoła dla biednych dzieci górników z Kingswood koło Bristolu, UK. Takie działanie wskazuje na silne powiązanie metodystycznej religijności z edukacją  i wychowaniem. Te skromne początki przyniosły w metodyzmie szeroko pojęty rozwój szkolnictwa od podstawowego po akademickie, w tym również  pedagogiki i jej współczesnych wcieleń, jak np. ekopedagogika.

1. Fundamenty metodystycznej refleksji ekopedagogicznej

Ekopedagogika Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w RP, za sprawą przynależności do światowych struktur Zjednoczonego Kościoła Metodystycznego (ZKM ang. (The United Methodist Church), ma wymiar nie tyle lokalny ile globalny.  Poglądy Kościoła w zakresie ekopedagogiki są uaktualniane i uchwalane w czteroletnich cyklach Konferencji Generalnej (Synodach Generalnych) ZKM. Jej uchwały publikowane są co cztery lata w Księdze Dyscypliny oraz Księdze Rezolucji. W tej pierwszej znajduje się Część V o nazwie Social Principle (Zasady Socjalne), które wyrażają społeczne nauczanie Kościoła, również w zakresie ekologicznym. [>Strona internetowa Kościoła: metodysci.pl w zakładce: Nauczanie Społeczne]. W Księdze Rezolucji znajdziemy dodatkowe, bardziej szczegółowe uchwały Konferencji Generalnej związane z Zasadami Socjalnymi.

W tym co mówię nie byłoby nic szczególnego gdyby nie fakt, że w oparciu o te dokumenty rozwijane są programy nauczania w szkołach niedzielnych dla dzieci, młodzieży i dorosłych, także w odniesieniu do ekologi. Metodystyczna eko-pedagogika zakorzeniona jest w ogólnokościelnej, koncyliarnie refleksji wyrażonej w oficjalnych dokumentach synodalnych. To one określają naszą tożsamość i posłannictwo ekopedagogiczne.

Kościół Ewangelicko Metodystyczny w RP jest stosunkowo niewielkim Kościołem, ale jako integralna część światowego Kościoła ma zasięg ogólnoświatowy i posiada dostęp do zasobów intelektualnych, programów i materiałów eko-pedagogicznych.

Wyakcentować trzeba szczególnie obszar kształtowania świadomości ekologicznej wśród osób dorosłych, które w swym działaniu mogą stać się żywym przykładem proekologicznych zachowań dla własnych dzieci oraz swego sąsiectwa. O środowisko dbamy przecież także przez przykłady osobistego odnoszenia się do Bożego stworzenia. 

Możemy też korzystać i z innych metody propagowania i edukowania proekologicznego zachowania przez:

• promowanie tematyki ekologicznej ex katedra czyli z kazalnicy, ambony, pulpitu w czasie nabożeństw.
• składanie proekologicznego świadectwa w czasie nabożeństw oraz na różnych parafialnych spotkaniach, które związane mogą być z relacjami z duchowych przeżyć na łonie natury,
• tematyczne zajęcia w szkole niedzielnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych, które odbywają się przed lub po nabożeństwie w przyparafialnych grupach.

Mówię o tym, gdyż uważam, że Kościół, obok swych bardzo ważnych funkcji sakramentalnych, liturgicznych, kaznodziejskich i ewangelizacyjnych może kłaść nacisk na zachęcanie i organizowanie dla wiernych, szczególnie z wielkich miast, przyjaznego obcowania z przyrodą! Kościelne pikniki na łonie natury zawsze cieszą się zainteresowaniem.

Tematyka ekologiczna stała się jednym z najbardziej naglących wyzwań pedagogicznych. Sobór Biskupów ZKM już w 2009 roku oświadczył, że: „Nie możemy pomóc światu, dopóki nie zmienimy naszego sposobu bycia w nim”. Te bardzo ważne słowa wskazują na potrzebę zmiany sposobu życia. Innymi słowy, żeby zmieniać świat, sami musimy się zmienić, także w odniesieniu do naturalnego środowiska. Ciągle na nowo odkrywać winniśmy swoje miejsce w przyrodzie, zmieniając swe priorytety, nawyki, a czasami nawet szkodliwe marzenia.

 To ludzkie działania zagrażają zdrowej i bezpiecznej przyszłości  całego ziemskiego ekosystemu. Kościół jako całość i jego lokalne wspólnoty nie może stronić od wychowywania dzieci, młodzieży i dorosłych do empatycznej ekologii. Stąd też potrzeba rozwijania świadomości wiernych w zakresie pedagogicznych metod  związanych z ekologią w powiązaniu z eko-teologią i eko-pedagogiką.

1. Narzędzia Ekopedagogicznej refleksji metodystów

W swej refleksji teologicznej i ekologicznej, metodyści posługują się narzędziem, które określane jest jako Wesley’s Quadrilateral  (Czworobok Wesley’a). Według niego skuteczne teologizowanie jest owocem korzystania z narzędzi, którymi są:

1. Pismo Święte,
2. Tradycja, nieco inaczej rozumiana niż w katolicyzmie i prawosławiu,
3. Rozum (> wiek oświecenia!)
4. Doświadczanie (empiryzm).

Najważniejszym w powyższym zestawie jest oczywiście Pismo Święte. Aby je właściwie zinterpretować należy sięgnąć do zdrowych zasobów Tradycji wiary opartych na reformacyjnej zasadzie Sola Scriptura, korzystając przy tym z rozumu, czyli logicznych dociekań, uwzględniających różne możliwe konstrukty myślowe, a także doświadczać, wypróbować, testować je w osobistym życiu wiary.

Ad.1. Pismo Święte. Wierni reformacyjnej zasadzie Sola Scriptura metodyści wychodzą z założenia, że fundament teologicznego i ekopedagodicznego myślenia i działania osadzony winien być w przekazie Pisma Świętego. Wspaniałość stworzenia wraz z jego koroną – człowiekiem zasługuje wdzięczność i dziękczynienia Bogu. Jednak w naszych czasach okazuje się, że „korona stworzenia” zaczęła uwierać i zaczęła szkodzić całemu stworzeniu. Człowiek stał się jak śmiertelny wirus, który może zagrozić istnieniu życia na naszej planecie.

Ekopedagogika metodystów skupia się nie tyle na kosmologii czy antropologii ale i na hamartiologii. W jaki sposób grzech pierworodny wpłynął i nadal wpływa na relację Bóg – człowiek, człowiek – natura. Jak ma się biblijna nauka o usprawiedliwieniu „darmo z łaski przez wiarę” w obliczu dewastującej działalności ludzi Kościoła. Warto przypomnieć, że zbawieni jesteśmy z „łaski przez wiarę”, żeby nikt się nie chlubił, ale jednak sądzeni będziemy z uczynków, również wobec stworzenia, gdyż „po owocach ich poznamy”.

Metodyści zachęcają do dyskusji o odnowionym/odrodzonym człowieku, który swym życiem i postawą działa na rzecz prowadzenia czystego życia wewnętrznego i zewnętrznego, a tym samym na rzecz całego stworzenia. W swej eko-pedagogicznej refleksji metodyści sięgają do skarca, w którym znajdują się: Pismo Święte tradycja, rozum i doświadczenie.  ale tylko w tych aspektach, w których nie jest ona sprzeczna z Pismem Świętym.

Ad. 2. Tradycja.  Kościół pierwszych wieków chrześcijaństwa, Ojcowie Kościoła i późniejsi teolodzy stanowią dobrą inspirację  do refleksji nad światem stworzonym, w tym nad antropologią i hamartiologią człowieka oraz jego przyszłości w perspektywie Nowego Nieba i  Nowej Ziemi. Innymi słowy ciekawym jest to jaka była, jaka jest i jaka będzie w nowej rzeczywistości korelacja Boga, człowieka i natury.

Ad.3. Rozum. Logiczne reguły pedagogiki z klarownym rozeznaniem i nauczaniem to metodystyczne preferencje pojmowania ekologii. Kościelne nauczanie o ekologii winno być proste, logiczna, inspirujące i oczywiste dla wszystkich myślących wierzących. Rozum to także niezbędne narzędzie w procesie wypracowywania materiałów programowych i poglądowych dla szerokiego spektrum odbiorców: dzieci, młodzież i dorosłych.

Ad.4. Doświadczenie. Wychodzimy z założenia, że wszelkie koncepcje nauczania należy wpierw przetestować, sprawdzić a dopiero później wdrażać. Doświadcz, aby zrozumieć i zastosuj, aby dać przykład! Osobom doświadczającym piękna i dobrodziejstwa środowiska łatwiej jest zrozumieć i wdrażać projekty chroniące je.

Teologia metodyzmu, używa powyższych narzędzi do wypracowywania programów ekologicznych i ma silne przekonanie tego, że szerokopojęta edukacja ekologiczna powinna mieć ekumeniczny wymiar, gdyż dotyczy „całego zamieszkałego świata”.

• Ekologiczne nauczanie Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego

Kościół Ewangelicko Metodystyczny już od dawna zajmuje się całym spektrum tematycznym związanym z ekologią, a to za sprawą Zasad Socjalnych, wyrażających społeczne nauczanie UMC, także w odnosieniu do zagadnień ekologicznych. Jako delegat na Konferencje Centralne Europy Środkowej i Południowej i Generalne ZKM miałem zaszczyt przez dwa kwadrenia służyć w General Board of Church and Society of the UMC, który przygotowuje modyfikacje do Zasad Socjalnych do dyskusji i akceptacji przez Konferencję Generalną.

W nich to, w części zatytułowanej WSPÓLNOTA ŚWIATA, czytamy słowa:

Całe stworzenie jest własnością Pana i jesteśmy odpowiedzialni za to, w jaki sposób z niego korzystamy lub je nadużywamy. Woda, gleba, minerały, źródła energii, rośliny, życie zwierząt oraz przestrzeń, muszą być cenione i zachowywane nie tylko ze względu na to, że są one użyteczne dla istot ludzkich, ale dlatego, że są Bożym stworzeniem. Bóg ustanowił nas zarządcami Swego stworzenia. Powinniśmy zatem pełnić nasze obowiązki zarządców w duchu miłości, troski i szacunku.

Dalej kwestie ekologiczne opisane zostały w siedmiu tematycznych akapitach:

(1) – 160.A. Woda, powietrze, gleba, minerały, rośliny.

(2) – 160.B. Wykorzystanie zasobów energii.

(3) – 160.C. Życie zwierząt.

(4) – 160.D. Troska o globalny klimat.

(5) – 160.E. Przestrzeń kosmiczna.

(6) – 160.F. Nauka i technika [a ekologia – E.P.].

(7) – 160.G. Bezpieczeństwo żywnościowe.

Pełen tekst Zasad Socjalnych w języku polskim znaleźć można na stronie internetowej KEM w RP: metodysci.pl w zakładce Nauczanie społeczne.

Koniecznie skorzystać należy również z ekumenicznego dokumentu pt:

Apel Kościołów w Polsce o ochronę stworzenia, podpisanego przez zwierzchników Kościołów zrzeszonych w Polskiej Radzie Ekumenicznej (2012) oraz przez Przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski Kościoła Rzymskokatolickiego (2013). (>Ekumenia.pl, zakładka Czytelnia).

Oba wyżej wspomniane dokumenty zawierają potencjał eko-pedagogiczny.

Odpowiednio zaadoptowane, mogą stanowić inspirujący materiał do wykorzystania w przygotowywaniu podstawy programowej w ekologicznym i ekumenicznym nauczaniu kościelnym.

W całej zróżnicowanej tematyce ekologicznej, jako metodyści, kładziemy szczególny nacisk na cztery zagadnienia, które według nas mają strategiczne znaczenie dla życia na naszej planecie: czysta woda, czyste powietrze, czysta (zdrowa) żywność i czyste źródła energii. Na ich temat możnaby wygłosić solidne referaty, ale wystarczy jeżeli w swym eko-pedagogicznym myśleniu wykorzystamy je do zajęć teoretycznych i praktycznych z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi.

1. Ekoteologia jako ważny temat współczesnej refleksji społecznej

Ekoteologia próbuje połączyć tematykę ekologiczną z biblijną antropologią, hamartiologią, soteriologią, a nawet eschatologii, czyli ideą Nowej Ziemi i Nowego Nieba. Eksponuje także potrzebę czystości (świętości) i zbawienia całego Bożego stworzenia.

Antropologia. Człowiek, jako „Korona Stworzenia”, ma szczególne znaczenie w procesie  utrzymania i rozwoju życia na naszej planecie. Stworzony z „prochu (pierwiastków) Ziemi” otrzymuje bezpośrednio od Boga „dech (tchnienie) życia”, co powoduje, że staje się on istotą dwu światów. Obdarzony mandatem „zarządzania” uczestniczyć ma w procesie utrzymania, rozwoju i nadzorowania stworzenia. Tym samym staje się Bożym współpracownikiem, partycypującym w dziele rozumnego wykorzystania, ochrony i zachowania stworzania.

Hamartiologia, czyli nauka o grzechu pierworodnym i doczesnym przypomina nam o deprawacji ludzkiej natury, która czyni go „złym zarządcą”.

Soteriologia, przypomina o „wykupieniu człowieka z niewoli grzechu” przez śmierć, zmartwychwstanie i wniebowstąpienie Jezusa Chrystus. W dziele zbawczym, które już się dokonało, zaproszeni jesteśmy do Nowego Życia, nacechowanego Bożą Świętością, która zaprasza do skromności i czystego życia.

Metodyści w swej edukacyjnej i pedagogicznej aktywności nie stronią od propagowania skromności i czystości życia wewnętrznego i zewnętrznego również w aspekcie ekologicznym. Wyrażają to przy pomocy symboli:

• czystego serca – prawych zachowań,
• czystego umysłu – klarowności myśli,
• czystych intencji ­– szczerych zobowiązań,
• czystych rąk – uczciwości działań.

Wiernych zachęca się do tego, aby byli ludźmi o ekologicznej wrażliwości! Ekoteologia i Ekopedagogika metodystów polega na rozbudzaniu zainteresowania życiem w czystości ducha, ciała i środowiska.

Świat przyrody jest częścią naszego biologicznego i duchowego DNA. Natura jest miejscem budowania i pielęgnowania duchowych przeżyć i więzi z Bogiem, bliźnim i samym sobą. W tym kontekście pomocnym zdają się być pytania:

1. Jak pomóc ludziom poznać Boga w Jego Stworzeniu?
2. Jak pomóc człowiekowi w okazywaniu całemu stworzeniu swej uzdrawiającej a nie niszczącej osobowości?
3. Co stanie się z ludzkością bez dojrzałego życia duchowego Zarządców środowiska, w którym żyjemy?

W czasie, gdy tak wielu ludzi szuka duchowej odnowy, a młodsze pokolenia są coraz mniej związane z instytucjami kościelnymi, warto pomyśleć nad tym, jak

pomóc ludziom znaleźć Boga w tym, co naturalne, czyli w przyrodzie. Środowisko naturalne w sposób oczywisty przybliża do Boga, obdarz spokojem ducha i wiarą w lepsze jutro. Nadszedł czas, aby Kościoły i ich przewodnicy duchowi odkryli na nowo i zwiastowali prawdę o łaskawości Boga i szkodliwej działalności człowieka. Wiem, to co teraz mówię, brzmi kaznodziejsko, ale Kościół żyje tym, co zwiastuje i sprawuje!

               Zakończenie

Kończąc pragnę przypomnieć, że próbowałem zapoznać państwa z tematem:

Ekologiczne aspekty w metodystycznej refleksji pedagogiczno-religijnej.

Czyniłem to wskazując na:

1. Fundamenty metodystycznej refleksji ekopedagogicznej
2. Narzędzia Ekopedagogicznej refleksji metodystów
3. Ekologiczne nauczanie Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego
4. Ekoteologia jako ważny temat współczesnej refleksji społecznej

Pragnę również podziękować wszystkim uczestnikom tej Konferencji za cierpliwe wysłuchanie powyższych wywodów i przypomnieć, że uczymy się od siebie wzajemnie, ale także od otaczającego nas środowiska i procesów w nich zachodzących.

Warto zajrzeć do metodystycznych materiałów pomocniczych związanych z Ekopedagogikąprzygotowanych w języku angielskim:

1. 52 sposoby ochrony stworzenia

http://www.creationjustice.org/blog/52-ways-to-care-for-creation .Dostęp, 21.03.2021.

2. Zasoby dotyczące sprawiedliwości stworzenia – Materiały edukacyjne dla wszystkich grup wiekowych: http://www.creationjustice.org/educational-resources.html . Dostęp, 21.03.2021.

Kelsey Poole, Ecotheology and the United Methodist Church, Advisor Mark Schaefer
Spring 2010
University Honors in Environmental Studies: https://auislandora.wrlc.org/islandora/object/0910capstones%3A67/datastream/PDF/view . Dostęp, 21.03.2021.

Dziękuję za uwagę i życzę owocnych działań w zakresie uwrażliwiania na ekologię w tym i Ekopedagogikę.

 

Referat wygłoszony przez ks. dr. Edwarda Puśleckiego w czasie konferencji online na temat Ekopedagogicznie: pedagogika religii wobec wyzwań ekologii, 20.05.2021.

 

[1] W. Simon, Pedagogika religii w Niemczech, w: Leksykon pedagogiki religii, pod red. C. Rogowskiego, Verbinum, Warszawa 2007, s. 567. [w:] Dominik Charchut,, Znaczenie pedagogiki religii w wychowaniu, > http://www.pedkat.pl/images/czasopisma/pk17/Art11.pdf, dostęp 19.05.2021.